03  Cite  Storie  dij  Tèmp  Passà La  vita  cürta  ma  beata  d’  ün  Purchetin	audio
Ant le diverse “Parlade”, a  lu ciamavu ’l Crin, ël Maial, ël Purchèt, ël Nimal; se peui pitost che mas-cc, a l’ era fümela, a la ciamavu  Scrofa, Pursela, Porca, Logia, e via fort.     Cumsissìa, a l’ era sempre, mas-cc  o  fümela, la stessa bes-cia ch’ a rapresentava, an tüte le ca, ’na riserva d’ aliment che, cunfessiunà an tante manere, a servìa për diversi mèis për büté an tàula cheicos dë special.     Ant le cassin-e la cumpanìa ’d custe bes-ce  cun le famije a cuminsava cun l’ aquist ëd cui simpatich bestiulin che, cun na quinsen-a ’d fratej e surele, a vnisìu bütà an mustra andrinta ëd cassiun, sle piasse dij pais ant ij di ’d mërcà o për le fère, a la fin ëd primavera o a l’ inisse ’d l’ istà.
An cule ucasiun, ël Cap Famija, cun ël cunsèi dla Dona, a na sërnìa ün o dui, secund cume ch’ a l’era nümerusa la famija,  tra tüti cui bës-cin ch’at vardavu d’andrinta so “espusitur” cun n’ espressiun tra ’l cürius e lë  spaventà.    L’ alevatur, ch’ a ’j vendìa, a segnava ij crinèt  selessiunà,, cun n’ inciostr russ o bleu, cun le inissiaj dël cumpradur.     A la fin ëd la fera ugnün a purtava a ca sue bestiole, e për lur a cuminsava la vita cürta ma  beata che la natüra a l’ avìa destinaje: mangé bundant e suvens, tüt lon ch’ a pudìu travunde, sensa bugesse ’d pì dël necessare, për büté sü ’n chilu zura a l’ àutr, ëdcò për fé cuntent ël padrun, ch’a l’ era an cuntinua cumpetissiun cun j’ àutri paisan ch’ a l’ avìu cumprà so purchetin a la stessa  fera.      Quasi tüti j’ ani, ant la nostra cassin-a, dë ste bestiole a na cumpravu due a la fera ’d  San Lurens.
Për l’ ucasiun as pulidìa e ’s ambiancava cun la causin-a ’l pursil, preparand l’ ambient acuglient për j’ ospit neuv ch’ a l’ avrìu fàit part ëd la cumünità e dla vita ’d cassin-a për ses o set mèis.      A passavu le giurnà, le sman-e, ij mèis, tra na bela mangiada, da giuvu na bela cursëtta për  la  curt ëd la cassin-a, dop quaiche mèis quat pass cun calma feura dël pursil, magari ’n bel rutulun ant ël pacioch sübit dop d’ ün tempural, antant che quajcün a pulidìa la litera, e peui na bela dürmìa ant la paja neuva, spetand ël prossim past a base ’d farin-a ’d melia, o brën, ampastà cun patate cheuite, o cusse, rave, magari ’n poch ’d früta dë stagiun.     Pürtrop a passavu ampressa anche le stagiun, l’ istà, l’ utugn, e a rivava    l’ invern cun ël frèid e la fioca: ’d solit, ant ël tèmp ’d carlevé, a rivava ’l mument ëd fé ij salam, ch’ a vurìa dì ’dcò l’ ura ’d fé la “festa” aj crin.
Al di prima, as preparava tüta l’ atressadüra: la cariola sensa spunde për traspurté le bestie pen-a massà, le bale ’d paja për büteje dzura për pulidìje dal pèil, le girele cun le corde tacà al sufit ëd la travà për tireje sü për sessiuneje, le tàule lunghe cun le machine për maciné la carn e ’nsaché ij salam,  “le arche ’d bosch” për ampasté la carn cun la sal e le spessie, ij büdej ëd diverse misüre, dissalà e lavà.          Ël “di dël destin”, ëd matin prest, a rivava an cassin-a, cun sua cassiëtta dij fer, ël Barba Aristide,”Massularu specialisà”, ’l marì ’d la surela ’d Mama, ch’ a l’ avìa ’l negossi ’d cumestibij e salümeria ant ël pais e, da cul mument, a dirigìa chiel tüta l’ uperassiun.
A intrava cun disinvultüra ant ël pursìl, a fasìa due carësse an sël testun dël crin, ch’a ausava lesta për vardelu, peui ai pugiava sla frunt në specie ’d martel furà cun ün lungh punsun ch’ a scurìa ant ël beugg e, cun na massëtta, a dasìa na gran bota al punsun ch’ a intrava ant la testa dla      bes-cia che a stramassava lunga e dëstèisa sensa gnanca dé ’n gemit. Da cul mument ël crin a l’avìa cunclüdì sua esistenza e a intrava a fé part ëd le pruviste dla dispensa.      Adess an quat përsun-e a tiravu feura ’l crin dal pursil, e cun la cariola sensa spunde a lu purtavu ant ël curtil e sistemavu ’n sle bale ’d paja preparà per cuntinué  ampressa ’l travaj.     Për prima cosa, al Barba, cun ën culp, sempre da specialista, aj fasìa ’n taj suta a la gula  për feje seurte tüt ël sangh che le Done a cüiju an ses o set “siete” (gross piat ëd teracheuita) ch’ a l’avìu preparà cun andrinta ’na mistüra ’d pan pist, sal, ën po’ d pèiver e furmagg gratügià, ch’ a vnisìa amalgamà cun ël sangh, man man ch’ a sürtìa da la gula dël crin.
Sensa perde temp j’ omu, suta ’l cuntrol dël barba Aristide, armà ’d             “ras-ce” (cutej largh e afilà, ch’as duvravu cun due man), a cuminsavu a fé la “barba al crin”, l’ è a dì a raséie scrüpulusament tüt ël pèil, amurbidì cun tanta eva büjenta ch’ a servìa ’dcò për lavelu tüt për ben.     Finìa la “sbarbadüra”, ’l crin a vnisìa turna carià dzura a la cariola e purtà suta a la travà, andua a vnisìa agancià ai piutin ëd darera e tirà sü cun le corde, fin-a a resté pendü a testa an giü a mes meter da tèra e a vnisìa ancura na volta lavà tüt për ben cun eva cauda.
Adess a cuminsava ’l sessiunament: cun ün taj  përfet,  lungh tüta la pansa, a tiravu  feura j’ intestin, ch’a vnisìu pulidì scrupulusament e selessiunà: ’na part (cuj pì cit) bun-a për ansaché ij salam, e l’ àutra, pì spëssa, ansema a lë stomi, për fè ’d “büseca” o “tripa”, da cheuse an minestra o ’n padela cun ij faseuj e le patate, ch’a rapresentava ün dij piat tipich dël carlevé.
Peui ’s gavavu ël cheur, ’l fidich,  ij pulmun (la fritüra bianca) ch’ a vnisìu gunfià për ch’ a restèisu dëstèis, l’ avzia, gunfià dcò chila anche se a servìa a gnente, e ij rugnun ; peui as dividìa tüt ël corp dël crin an due metà tajand cun la ressia j’ oss e le custin-e, lungh la spin-a dursal, sercand cun cüra ’d nen ruviné l’amiul ch’a vnisìa  cüjì cun ël servel ch’ a disìu a füssa ’n bun ricustituent  për le fije giuvne.     Adess ël travaj  dla prima giurnà a l’ era quasi finì: as purtavu le due metà ant la “stansa dij salam” an sle tàule lunghe, anduva la carn a l’ avrìa rafreidasse për esse peui sessiunà al di apress.